Trao đổi với Đài Hà Nội, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng nêu quan điểm cả nước có thể sắp xếp lại còn khoảng 30 đơn vị cấp tỉnh, cùng 6 thành phố trực thuộc Trung ương. Theo ông Phúc, số đơn vị cấp tỉnh này đảm bảo bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả, xét trong điều kiện phát triển đất nước hiện nay và kinh nghiệm từ những lần tách nhập tỉnh trong quá khứ.
Tuần qua, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận 127 giao Đảng ủy Chính phủ chủ trì nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã, thực hiện mô hình địa phương hai cấp (tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.
“Xác định quyết tâm chính trị cao nhất, triển khai thực hiện theo phương châm “vừa chạy vừa xếp hàng” để hoàn thành công việc với khối lượng rất lớn, đòi hỏi cao về chất lượng, tiến độ để trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng vào trung tuần tháng 4/2025”, kết luận của Trung ương nêu.
Xung quanh việc thực hiện kết luận 127 của Trung ương, Đài Hà Nội thực hiện tuyến bài “Nhập tỉnh, bỏ huyện để mở rộng không gian phát triển” với nhiều ý kiến đóng góp của các nhà quản lý, chuyên gia để làm rõ cơ sở khoa học cho quyết sách mang tính lịch sử này.
Trao đổi với Đài Hà Nội, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng nêu quan điểm cả nước có thể sắp xếp lại còn khoảng 30 đơn vị cấp tỉnh, cùng 6 thành phố trực thuộc Trung ương. Theo ông Phúc, số đơn vị cấp tỉnh này đảm bảo bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả, xét trong điều kiện phát triển đất nước hiện nay và kinh nghiệm từ những lần tách nhập tỉnh trong quá khứ.
Phóng viên: Thưa PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, Bộ Chính trị, Ban Bí thư vừa ban hành Kết luận 127 giao Đảng ủy Chính phủ chủ trì nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh. Ông đánh giá như thế nào về những lần chúng ta tách – nhập các tỉnh thành trước đây?
PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng: Trong lịch sử Việt Nam có nhiều cách gọi tỉnh. Trong thời Lý, tỉnh được gọi là lộ, còn vào thời Lê gọi là đạo, đến triều Nguyễn thì mới chính thức gọi là tỉnh.
Năm 1831, Vua Minh Mạng thực hiện cải cách, chia đất nước thành 31 đơn vị hành chính, gồm 30 tỉnh và một phủ trực thuộc đóng ở kinh thành Huế. Đến khi Pháp đô hộ thì lại tách nhỏ các tỉnh ra để dễ cai trị. Sau khi Cách mạng tháng 8 thành công, Đảng và Chính phủ cũng thấy rằng các tỉnh ở miền Bắc nhỏ quá nên lại tiến hành hợp nhất, ví dụ: Hưng Yên nhập với Hải Dương thành Hải Hưng; Phú Thọ nhập với Vĩnh Phúc thành Vĩnh Phú; Bắc Ninh nhập với Bắc Giang thành Hà Bắc; Hà Nam nhập Nam Định thành Hà Nam, rồi thêm Ninh Bình thì thành tỉnh Hà Nam Ninh. Hầu hết các tỉnh miền Bắc đều nhập lại để phát triển kinh tế – xã hội ở các địa phương.
Sau khi đất nước thống nhất, năm 1976, chúng ta tiếp tục chủ trương hợp nhất các tỉnh ở phía Nam, cả nước còn 38 đơn vị hành chính địa phương. Như vậy, tôi cho rằng việc sáp nhập các đơn vị hành chính của chúng ta hiện nay là cần thiết để có những đơn vị hành chính địa phương đủ tầm phát triển mọi mặt, nhất là phải đảm bảo quy mô dân số thì mới phát triển được. Thường lúc chúng ta nhập lại thì các tỉnh đều khoảng gần 2 triệu dân với diện tích tự nhiên, kết cấu hạ tầng gắn với yêu cầu quốc phòng, an ninh.
“Việc hợp nhất các tỉnh trước đây có tác dụng nhất định. Nhưng đến khi bước vào thời đổi mới thì các tỉnh hợp nhất lại “bung” ra, bởi cần gọn nhẹ để tiếp cận nhanh với kinh tế thị trường, thúc đẩy sự năng động của địa phương. Ngoài ra, các địa phương cũng có “nhu cầu tình cảm”, tức là muốn tái lập lại tỉnh của mình. Vì thế đầu những năm 1990, Trung ương lại đồng ý cho các tỉnh tái lập. Các tỉnh cũ đấy gọi là tái lập chứ không gọi là tách ra”.
PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng.
Ví dụ, Hải Hưng giờ lại thành Hưng Yên, Hải Dương; Vĩnh Phú thì lại thành Phú Thọ, Vĩnh Phúc… Các tỉnh trong Nam cũng như thế, thành ra đến cuối những năm 90, chúng ta có 64 tỉnh, thành. Đến năm 2008, Hà Tây nhập về Hà Nội thì cả nước còn 63 tỉnh, thành và đến nay có 6 thành phố trực thuộc Trung ương.
Từ góc độ nghiên cứu, tôi cho rằng nên thu gọn lại bộ máy nhà nước địa phương, các đơn vị hành chính địa phương, đặc biệt là cấp tỉnh.
Phóng viên: Vậy theo ông, nếu sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, số tỉnh thành còn lại bao nhiêu thì hợp lý?
PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng: Tôi cho rằng, chỉ độ khoảng 30 đơn vị tỉnh thành là hợp lý, tức là trở lại như năm 1976. Bây giờ, chúng ta có 6 thành phố trực thuộc Trung ương rồi, thế độ khoảng khoảng 30 tỉnh nữa là vừa, với các tiêu chí nhất định về dân số và diện tích tự nhiên.
“Tôi ví dụ tỉnh Sơn La (dân số hơn 1,3 triệu; diện tích 14.125 km²) có diện tích gấp nhiều lần tỉnh Thái Bình (dân số hơn 1,8 triệu; diện tích 1.585 km²), thế nhưng dân số thì lại rất ít. Có rất nhiều ví dụ như vậy nên việc sắp xếp lại các tỉnh thành phải làm sao hài hòa được chỉ số diện tích tự nhiên và dân số. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải tính đến hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, văn hóa, an ninh – quốc phòng”.
PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng.
Tôi nghĩ việc sắp xếp chắc chắn được tính toán dựa trên cơ sở khoa học để tạo sự đồng thuận, nhất trí cao, chứ không thể cảm tính thích nhập chỗ này, chỗ kia.
Sáp nhập lại như thế mới có điều kiện để đưa đất nước vào kỷ nguyên mới vươn mình. Muốn “vươn mình” phải có những cái điều kiện nhất định, bộ máy hành chính ở địa phương cũng cần phải như thế. Trung ương đã sắp xếp còn 14 bộ và 3 cơ quan ngang bộ, các ban của Đảng cũng đã sắp xếp lại rồi. Cấp Trung ương như thế là ổn, còn bây giờ cấp địa phương cũng phải tinh gọn lại.
Phóng viên: Thưa ông, Trung ương cũng chủ trương bỏ cấp huyện. Ông đánh giá thế nào về quyết sách này trong bối cảnh chúng ta dự kiến sắp xếp, sáp nhập các tỉnh?
